Đền Đuổm được người dân địa phương xây dựng, tu sửa trong nhiều thế kỷ để thờ phò mã Dương Tự Minh (Thánh Đuổm), một vị tướng người Tày có nhiều công trạng với nhà Lý nên được đức vua gả công chúa cho.

Trong hơn ba mươi năm cai quản Phú Lương, Thánh Đuổm đã đưa vùng đất này trở nên trù phú, yên bình. Nhớ ơn ông, hằng năm vào mùng 6 tháng Giêng, người dân lại tổ chức hội đền Đuổm.

Ngày bình thường, đền nằm khiêm nhường dưới chân núi Đuổm, một dãy núi đá vôi với sáu mỏm đá cao ngất, bốn bề là cây cổ thụ tỏa bóng um tùm. Đến ngày hội, trong không khí se lạnh của mùa xuân miền Bắc, đền Đuổm mới rực rỡ cờ hoa và màu áo của dòng người chen nhau đi lễ.

Mùng 6 tết, trời vừa hửng sáng người dân trong huyện đã đội lễ lên đền, khách thập phương đã kéo về dâng hương trảy hội. Khắp sân trong, sân ngoài đều đông nghịt người.

Đoàn người dâng lễ khăn áo chỉnh tề đội cỗ, hương, hoa… từ thủy đền dâng lên đền chính. Cỗ dâng có cả cỗ chay và cỗ mặn. Cỗ chay là các loại bánh bìa, bánh vôi, bánh chè lam, bánh khảo, bánh rán… được làm cầu kỳ và đặt vào tám chiếc mâm, mỗi mâm đặt thành tám phần, mỗi phần đủ sáu loại bánh.

Cỗ mặn gồm heo quay, gà luộc, xôi gấc… bày biện đẹp mắt. Để làm được các mâm cỗ này, bà con trong các thôn, xóm đã chuẩn bị từ mấy ngày hôm trước.

Người xay bột, người giã gạo, những nam thanh nữ tú thì lên rừng cắt lá về rửa sạch, phơi để gói bánh. Đến giờ, chỉ chờ trống lệnh nổi lên là đoàn người rước cỗ vào đền.

Cỗ chay rước trước, cỗ mặn rước sau, đi đầu là hai cụ già mặc áo thụng cầm cờ, đi sau là trống, chiêng, kèn, tiếp đến là sáo, nhị thanh la, sênh tiền… Đàn nhạc, trống chiêng khua vang dội vào vách đá ầm vang thúc giục người người nhanh chân đến lễ.

Xong phần lễ là đến phần hội. Đây cũng là phần náo nhiệt nhất, các trò chơi dân gian được diễn ra suốt từ sáng tới tối ở nhiều nơi, từ sân đền đến các khu vực xung quanh.

Bên hồ bán nguyệt trước đền, nam nữ cùng ra sức ném những quả còn thật cao, sao cho trúng vào tâm chiếc vòng nhật nguyệt.

Cây còn được dựng bằng thân cây tre cao độ 13 sải tay, ngọn cây uốn một vòng tròn bằng chiếc nón chóp dán giấy màu xanh, quả còn được may bằng vải nhiều màu, nhồi cát và hạt thóc với bốn đuôi dài màu tím, hồng, vàng, trắng vun vút như hoa bay ngang trời trông thật đẹp mắt.

Kế bên, trẻ con thi nhau chơi trò đánh đu…

Lễ hội đền Đuổm những năm gần đây lại được tổ chức lớn sau một thời gian dài chìm lắng. Tuy không giữ được tất cả những nét đẹp trang nghiêm cổ xưa nhưng lễ vẫn là niềm tự hào lớn của người dân Thái Nguyên. 

Doanh nhân SG online - 05/05/2013