Công giáo chia địa bàn quản lý giáo dân ra thành từng giáo phận, giống như quản lý hành chánh Nhà nước chia thành tỉnh. Tuy vậy, cả nước có 63 tỉnh thành nhưng chỉ có 26 giáo phận mà thôi, do đó về địa lý giáo phận thường không trùng với tỉnh thành. Phạm vi địa lý và ngay cả tên gọi của giáo phận do Tòa Thánh quyết chứ không phải Nhà nước.

Thường thì tên giáo phận trùng với tên tỉnh, thành phố nơi giáo phận ấy quản lý, nhưng có khi không phải.

Trước năm 1975, ở Sài Gòn có Tổng giáo phận Sài Gòn Nhưng sau sự kiện 75, Sài Gòn đổi tên thành TP Hồ Chí Minh. Chuyện Sài Gòn đổi tên thành TPHCM thì Nhà nước quyết được (Quốc hội thông qua ngày 2/7/76), nhưng Nhà nước làm gì được phép đổi tên Tổng giáo phận thành Hồ Chí Minh! Vì vậy phải xin phép Tòa Thánh Vatican. May thay, Tòa Thánh đồng ý (ngày 23/11/76), và ban cho tên tiếng La tinh là Archidioecesis Hochiminhopolitanus. Kể ra danh xưng Hồ Chí Minh mà đi với giáo phận thì nghe nó cũng hơi kỳ kỳ (sao kỳ kỳ thì tự hiểu nghen), nhưng cũng được cái là tên hành chánh và tên tôn giáo trùng nhau.

Thế nhưng có một trường hợp khác không như vậy. Đó là trường hợp giáo phận Ban Mê Thuột. Giáo phận này ở Buôn Ma Thuột, Đắc Lắk. Trước 75, thành phố này mang tên là Ban Mê Thuột, nhưng sau 75 thì nó tên là Buôn Ma Thuột (tên Buôn Ma Thuột đúng hơn, nó là đọc tắt của Buôn A ma Thuột, tức là buôn làng của cha anh Thuột). Việt Nam ta cũng đề nghị đổi tên giáo phận cho trùng với tên hành chánh, nhưng Tòa Thánh không đồng ý. Kết quả là hiện nay ta có giáo phận Ban Mê Thuột, có tòa Giám mục và nhà thờ chánh tòa đặt tại Buôn Ma Thuột!

Nhà thờ Chánh tòa Ban Mê Thuột tại TP Buôn Ma Thuột. Ảnh: Bùi Thụy Đào Nguyên trên Wikipedia

Một trường hợp tréo ngoe là giáo phận Xuân Lộc. Trước 1975, giáo phận này ở tình Long Khánh, tỉnh lỵ là Xuân Lộc, vì thế mang tên là giáo phận Xuân Lộc. Sau 75, Long Khánh tách thành huyện Long Khánh và Xuân Lộc, sau đó Long Khánh thành thị xã. Tòa giám mục và nhà thờ chánh tòa giáo phận nằm ở Long Khánh, không phải ở Xuân Lộc, nhưng mà vẫn kêu là Tòa giám mục Xuân Lộc, Nhà thờ Chánh tòa Xuân Lộc...

Nhà thờ Chánh tòa Xuân Lộc, nhưng ở tại Long Khánh, không phải ở Xuân Lộc!